De tweede trap: preventie

De tweede trap: preventie

Eén aspect van (mentaal) welzijn is je mentale gezondheid. Als het gaat over de mentale gezondheid van kinderen en jongeren en welke beleidsacties er nodig zijn gaat het meestal over het wegwerken van de wachtlijsten voor pyschologische hulp en over psycho-educatie: informatie aanbieden over, praten over en werken aan mentaal welbevinden. 

Terechte bezorgdheden en waardevolle initiatieven maar er is meer nodig.

Bataljong pleit voor integraal, trapsgewijs beleid vanuit het gewone opgroeien met kinderen en jongeren als actieve betekenisverleners. Draag bij aan een sterke basis voor mentaal welbevinden van alle kinderen en jongeren, dat is de eerste trap.

De tweede trap zoomt in op preventie. Integraal beleid voeren rond geestelijke gezondheid betekent bewust omgaan met alle onderdelen van het interventiespectrum geestelijke gezondheid. Kinderen en jongeren met pyschische problemen en wat je voor hen kan betekenen bekijken we bij de derde trap: een sterke eerste lijn.

Wat vind je op deze pagina?

• Interventiespectrum geestelijke gezondheid
• Geestelijke gezondheidsbevordering
• Preventie
• Je weg vinden in wat er bestaat
• Rol lokaal bestuur

Geestelijke gezondheidsbevordering

• Het betekent werken aan de positieve geestelijke gezondheid van kinderen en jongeren los van de ontwikkeling van problemen.
• Het vormt het eerste luikje van het interventiespectrum geestelijke gezondheid. 
• Interventies die zich richten op het bevorderen van de positieve geestelijke gezondheid zijn essentieel op élk moment. Ook bij preventie-initiatieven, in behandelcontexten en tijdens de nazorg mag je het behouden of versterken van de positieve geestelijke gezondheid niet uit het oog verliezen. De pijl onderaan het interventiespectrum geestelijke gezondheid maakt dat duidelijk.

En wij pleiten ervoor om dit nog ruimer te bekijken. Door in te zetten op de sterke basis.

Preventie

Dit preventief werken kan:

• universeel zijn: gericht op de gezonde bevolking
• selectief: gericht op bepaalde groepen mensen met een verhoogd risico
• geïndiceerd: gericht op mensen met beginnende klachten

Je kan actief inspelen op:

• brede maatschappelijke ontwikkelingen die een negatieve invloed kunnen hebben op jongeren
• specifieke problemen, door extra aandacht voor groepen jongeren die een verhoogd risico lopen/ uitdagingen ondervinden op vlak van welzijn, bvb jongeren die opgroeien in armoede.
• beginnende problemen bij kinderen, jongeren en/of hun steunfiguren

Het juiste op het juiste moment

Preventieonderzoek brengt ons op dit vlak twee belangrijke inzichten bij stelt de Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheidszorg vast: het hanteren van een levensloopbenadering en het inzetten op mentaal gezonde leefomgevingen.

• Door op de juiste momenten in de levensloop en op de juiste plaats in de leefomgeving te investeren, kan er veel meer winst gemaakt worden. In iedere levensfase zijn er unieke veranderingen die ook samengaan met specifieke kwetsbaarheids- en beschermende factoren. Daarop moeten we inspelen.
• School-, werk-, vrijetijd-, en zorgomgevingen kunnen de mentale gezondheid versterken, maar dragen vaak ook bij aan mentale ongezondheid door de manier waarop ze georganiseerd en ingericht zijn.

Levensloop

Hoe wordt de mentale gezondheid gevormd door invloeden van beschermende factoren en risicofactoren doorheen je leven en wat zijn cruciale momenten? In een levensloopbenadering gaat het erom kansen te identificeren om de nadelige impact van risicofactoren te reduceren en voor het versterken van de werking van beschermende factoren. Ter ondersteuning kunnen effectieve preventieve interventies worden ingezet op sleutelmomenten.

Omgevingen

Organiseer en richt omgevingen zo in dat ze het mentaal welbevinden van kinderen en jongeren versterken. We illustreren dit hier voor twee belangrijke omgevingen in het leven van kinderen en jongeren.

Woonomgeving

De directe woonomgeving van een persoon, zoals de wijk of stadskern, kan een effect hebben op de mentale gezondheid. Daarbij kan het gaan om de fysieke, chemische en biologische eigenschappen van de omgeving (Geluidsoverlast? Toegang tot speel-, sport-, recreatiefaciliteiten? Toegang tot groene stiltegebieden?), en om de sociaal-culturele aspecten (Achterstandsbuurt? Slaapstad? Uitgaansbuurt? Buurtcriminaliteit?). In wijken met een lagere sociaaleconomische positie wonen relatief vaak mensen met psychische en gezondheidsproblemen. Wonen in of nabij een natuurlijke omgeving, met een vrije toegang tot groene ruimten, heeft een blijvend positief effect op de mentale gezondheid van personen.

Schoolomgeving

Scholen zijn belangrijke gemeenschappen waarin kinderen, adolescenten en jongvolwassenen veel tijd doorbrengen. Zij zijn belangrijk voor de ontwikkeling van hun leerlingen, niet alleen voor de cognitieve ontwikkeling, maar ook voor de sociaal-emotionele ontwikkeling. Een veilig en inclusief (pedagogisch) schoolklimaat zorgt ervoor dat leerlingen zichzelf kunnen en durven zijn.

Zet in op cocreatie en het leren zelf (los van resultaten voor toetsen en examens), een warme omgeving creëren voor leerlingen, connectiviteit via bijvoorbeeld leerkrachten die leerlingen volgen in hun schoolcarrière, hen echt leren kennen en een band opbouwen." aldus professor Albrecht.

Scholen kunnen leerlingen mentale vaardigheden leren, leerlingen met kwetsbaarheden signaleren en ondersteunen of verwijzen, zorg dragen voor een draagbare schooldruk, en leerlingen begeleiden in de transitie naar vervolgopleiding of werk.

Bron en meer info: Samen werken aan een mentaal gezonde samenleving (Trimbos instituut 2021)

Preventie & je weg vinden in wat er bestaat

Preventie en je rol als lokaal bestuur

Lokale besturen zijn zelf vragende partij om de regierol van de lokale besturen op vlak van preventief gezondheidsbeleid te erkennen en hiervoor meer Vlaamse middelen te voorzien die lokale besturen volgens hun eigen prioriteiten kunnen inzetten.

Je hoeft als lokaal bestuur niet alles zelf te doen

Bij elke maatregel maak je als lokaal bestuur de afweging welke rol je best opneemt:

• actor: je biedt zelf publieke dienstverlening aan
• facilitator: je ondersteunt organisaties die dienstverlening aanbieden
• regisseur: je ontwikkelt/coördineert een gedragen, integraal en inclusief beleid in samenwerking met lokale actoren en de bevolking
• een combinatie van bovenstaande rollen