Een sterke eerste lijn
Een sterke eerste lijn
In een beleid dat integraal werkt aan mentaal welbevinden van alle kinderen en jongeren in je stad of gemeente, wil je ook je verantwoordelijkheid nemen naar de kinderen en jongeren die nu met mentale problemen kampen.
Als lokaal bestuur kan je samenwerken met initiatieven die direct focussen op welzijn en geestelijke gezondheid van kinderen en jongeren. En je kan organisaties op de eerste lijn versterken.
We proberen je wegwijs te maken in het landschap, initiatieven en regelgeving.
We geven ook een eerste aanzet over wat je in de praktijk concreet kan doen als jeugdambtenaar als een kind of jongere zich niet goed in hun vel voelt, hoe daar zelf mee om te gaan of jeugdwerkers in te ondersteunen.
Wat vind je op deze pagina?
Cijfers over geestelijke gezondheidsproblemen bij kinderen en jongeren
Wegwijs in de geestelijke gezondheidszorg
- Decreet lokaal sociaal beleid
- Eerstelijnsdecreet, eerstelijnszones en zorgraden
- Decreet geïntegreerd jeugd- en gezinsbeleid
- Geïntegreerde concepten
Wat als een kind of jongere psychische klachten heeft?
- Praat met een professional
- (Warm) doorverwijzen of bijschakelen?
- Wat kan je doen als ondersteuner van jeugd(werk)organisaties?
Eerste lijn?
Hulpverlening waar kinderen, jongeren en hun ouders rechtstreeks terecht kunnen met vragen of specifieke problemen noemen we de eerste lijn. Het gaat bijvoorbeeld over je huisarts, maar ook het CAW, JongerenAdviesCentra, Centra voor Leerlingenbegeleiding en de Huizen van het Kind.
Met de ‘Nulde’ lijn bedoelen we de mensen uit je naaste omgeving, bij wie je mogelijk op zoek gaat naar ondersteuning en informatie. Familieleden en vrienden, maar evengoed jeugdwerkers, burgerinitiatieven…
Cijfers over geestelijke gezondheidsproblemen en jongeren
- 22% van de bevolking ontwikkelt een psychische stoornis
- 50% van alle psychische stoornissen in Vlaanderen ontwikkelen zich voor de leeftijd van 20 jaar.
- Jongere generaties hebben een hogere kans op psychische problemen
- Externaliserende/impulsgerelateerde problemen zoals eetstoornissen, automutilatie, binge drinken... komen meer voor dan vroeger.
Bron: Presentatie Prof. Dr Ronny Bruffaerts - Cera Webinar Kinderen en jongeren onder druk - 7 maart 2024
De netwerken Geestelijke gezondheidszorg kinderen en jongeren zijn federaal afgebakend na overleg in Interministeriële Conferenties voor Volksgezondheid en ze hebben als opdracht om:
- alle partnerorganisaties die zich focussen op je beter in je vel voelen, binnen geestelijke gezondheidszorg, maar ook binnen welzijn, gezondheid.... dichter bij elkaar te brengen en op elkaar af te stemmen.
- advies te geven over de vindplaatsen Eerstelijnspsychologische hulp (ELP)
Beleidskaders
Decreet lokaal sociaal beleid
Met het ‘Decreet betreffende het lokaal sociaal beleid (2018)’ vraagt de Vlaamse overheid aan lokale besturen om de leiding te nemen over een sterk sociaal beleid op lokaal niveau:
- de beleidsplanning
- de toegankelijkheid van de sociale hulp- en dienstverlening
- de coördinatie van vraag en aanbod
- de regiefunctie
- de problematiek van gecombineerde actor- en regierol
Het decreet biedt lokale besturen ondersteuning in het uitvoeren van deze regiefunctie, maar deze functie kent tot op heden enkele valkuilen, waaronder een onvoldoende monitoring van het mentaal welzijn van jongeren en een versnippering van het welzijnsveld.
Studente Jolien Janssen formuleert in haar masterproef voor haar studies Agogische Wetenschappen aan de VUB de beleidsaanbeveling om lokale besturen van aanvullende ondersteuning en instrumenten te voorzien zodat zij hun regiefunctie, zoals beschreven in het decreet, zo optimaal mogelijk kunnen uitvoeren.
Eerstelijnsdecreet, eerstelijnszones en zorgraden
Het eerstelijnsdecreet (2019) vormt de wettelijk verankering van:
- eerstelijnszones
- zorgraden
- Vivel als ondersteuningorganisatie
De zorgraden van de eerstelijnszones zijn voor de Vlaamse overheid het instrument om in te zetten op zorg, gezondheid en welzijn. We verwachten dat zij in de toekomst steeds meer taken in zorg, gezondheid en welzijn zullen krijgen en bijgevolg ook belangrijker zullen worden.
Decreet geïntegreerd jeugd- en gezinsbeleid
Op 17 mei 2024 heeft de Vlaamse Regering het decreet voor een geïntegreerd gezins- en jeugdhulpbeleid, bekend als het decreet Vroeg en Nabij, officieel goedgekeurd. Dit decreet biedt een kader voor een transversaal en coherent welzijnsbeleid in Vlaanderen en Brussel, gericht op een meer geïntegreerd zorglandschap.
Het decreet erkent vier netwerken: Huizen van het Kind, OverKop, Eén gezin één plan (1G1P) en geblokkeerde ontwikkelingstrajecten.
Snel zicht op alle geïntegreerde concepten op de eerste lijn?
Vanuit het groeiende besef dat één hulpverlener of één sector niet langer in staat is om ondersteuning op maat te garanderen, vertaalde de Vlaamse overheid haar beleidskeuze voor vermaatschappelijking van de zorg in verschillende geïntegreerde concepten.
Met de 'eerste lijn’ bedoelen we: de hulp- en dienstverlening waar de burger zelf en zonder verwijzing terechtkan. Eerstelijnshulp is dus rechtstreeks toegankelijk.
Wat is de doelstelling van elk concept, welke partners werken mee, wat is het werkingsgebied? En wat zijn de gevolgen van de recente ontwikkelingen en fusies in de Vlaamse beleidsdomeinen?
SAM - het Steunpunt Mens en Samenleving maakte een handig overzicht van alle ontwikkelingen in de verschillende beleidsdomeinen, met focus op de geïntegreerde concepten.
Welke diensten nemen welke verantwoordelijkheden op? Wat zijn de platformen waar er afgestemd wordt? Welke organisaties zijn er actief in jouw gemeente, of in de ruimere regio? En wie werkt er vanuit de gemeente hoe mee samen? Heb jij zelf een overzicht? En/of heb je in je netwerk, bij andere diensten of netwerken mensen die je kan aanspreken die dat overzicht en de contacten hebben?
Wat als een kind of jongere psychische klachten heeft?
Net zoals elke bezorgde burger, kan je het volgende doen wanneer je een kind of jongere kent die psychische klachten heeft. We zetten de stappen op een rij die de Netwerken Geestelijke Gezondheid Kinderen en Jongeren aanraden aan ouders om te zetten als je kind of jongere met psychische klachten kampt.
Praat met een professional
Zoek op tijd hulp, zet bij beginnende klachten de stap naar professionele hulp.
Contacteer hulpverlening die het dichtst bij het gezin/kind of jongere staat:
- huisarts die kent de basis van het landschap
- school: zorgcoördinator of Centrum Leerlingenbegeleiding zij kennen het bredere werkveld en hulpverlening en kunnen inschatten waar je best terecht kan
- CAW
Zij zoeken samen met het gezin naar de juiste hulpverlening.
Wat te doen bij een crisissituatie?
Bel de huisarts, die kan de inschatting maken of je best met spoed contact opneemt voor een opname of die kan contact leggen met mobiel crisisteam. Voor kinderen en jongeren kan je 24/24 en 7 op 7 ook als burger terecht bij het crisismeldpunt in je provincie.
Het mobiel crisisteam komt binnen de 24u (of 48u als ze niet over weekenddienst beschikken en het is tijdens het weekend) bij je thuis langs voor een traject van maximum 1 maand. In die maand proberen ze de crisis te stabiliseren, de trigger en de onderliggende problematiek bloot te leggen en wat er nodig is om dit in de toekomst te voorkomen.
Wachttijden
De wachttijden voor psychologische hulp zijn lang.
- De staten-generaal Geestelijke Gezondheidszorg formuleerde een aantal conclusies en aanbevelingen.
- Wat zijn wachtverzachters? Ondersteunende initiatieven die er zijn voor gezinnen in afwachting van hulp.
(Warm) doorverwijzen of bijschakelen?
Inhoud
Kinderen en jongeren kunnen zelf online in gesprek gaan via
- Awel
- Chat Centrum Leerlingenbegeleiding
- JAC chat
- 't Zit em zo chat over rechten van kinderen en jongeren
Overzicht hulplijnen kinderen en jongeren vind je bij
Overkop
Overkop is er voor jongeren die iets, niets of veel aan hun hoofd hebben.
TEJO
TEJO biedt jongeren tussen 10 en 20 jaar, toegang tot laagdrempelige therapeutische hulp, anoniem en gratis, onmiddellijk, op het moment dat zij er nood aan hebben en op een voor hen bereikbare plaats.
Deze hulpverlening wordt aangeboden door professionele therapeuten op vrijwillige basis vanuit
verschillende TEJO-huizen in Vlaanderen, gesteund door onthaalmedewerkers en andere deskundige vrijwilligers.
Eerstelijnspsychologische Zorg (ELP)
Sinds 1 februari 2024 kunnen kinderen en jongeren tot en met 23 jaar met lichte tot matige psychologische klachten gratis naar een geconventioneerd psycholoog of orthopedagoog.
Portaalsites Geestelijke Gezondheidszorg
Verschillende organisaties/gemeenten bieden ook overzichten aan, een paar uiteenlopende voorbeelden:
- Psychewijzer (netwerk Geestelijke Gezondheidszorg voor Vlaams-Brabant)
- ikzitermee.be
- online hulp apps.be
- klikerop.be (Geel)
Wat kan je doen als ondersteuner van jeugd(werk)organisaties?
Speelveld mentaal welzijn voor jeugdwerkers
Dit kader heeft verschillende doelstellingen:
- het jeugdwerk houvast en taal bieden om zelf een beleid over mentaal welbevinden vorm te geven, passend bij de eigen organisatie;
- de rol en verantwoordelijkheid van het jeugdwerk bepalen over mentaal welzijn van kinderen en jongeren;
- bruggen bouwen naar andere sectoren (en welzijn in het bijzonder);
- voorbeelden, concrete tools en ondersteuningsmogelijkheden aanreiken.
Ontwikkeld door de Ambrassade ism verschillende jeugdwerkorganisaties en met waardevolle input van o.a. het Vlaams Instituut Gezond Leven, Vlaams Expertisecentrum Kindermishandeling en Agentschap Opgroeien.
Sterk lokaal beleid rond mentaal welbevinden van kinderen en jongeren combineert een structurele, integrale aanpak gericht op het versterken van het mentaal welbevinden van alle kinderen en jongeren met een gedegen aanpak voor de kinderen en jongeren die met mentale problemen kampen.
