Lokaal bestuur als regisseur van zomerscholen

Ook in 2022 ondersteunt de Vlaamse Regering zomerscholen. Bataljong ondersteunt lokale besturen via belangenbehartiging en ondersteuningsmateriaal.
Snel naar...

1. Projectoproep 2021
2. Projectoproep 2022
3. Onze aanbevelingen: een goede zomerschool...

   • …zet in op een samenspel van leren en vrije tijd 

   • ... wordt beleidsmatig aangestuurd vanuit de brede jeugdreflex

   • ... betrekt kinderen en jongeren bij voorbereiding, uitvoering en evaluatie

   • … benut de expertise en sterktes van bestaande initiatieven

   • … vertaalt geleerde lessen naar ‘regulier’ onderwijs- en vrijetijdsaanbod 

4. Info over het uitwisselmoment

1. Zomerscholen: projectoproep 2021

Financiering door Vlaanderen

In 2020 nam Minister van Onderwijs Ben Weyts het initiatief om zomerscholen te financieren, om op die manier de opgedane leerachterstand van de eerste lockdown te remediëren. 

Omdat de zomerscholen vanuit onderwijskundig oogpunt een positieve evaluatie kregen, besliste Minister Weyts, samen met Minister van Binnenlands Bestuur Bart Somers om het project de komende vier jaar te blijven ondersteunen.  

De oproep voor Zomerscholen 2021 werd 24/04/21 gelanceerd en kan je hier terugvinden.

Kansen in de nieuwe projectoproep?

Met de nieuwe oproep komen er niet alleen meer middelen vrij voor zomerscholen, ook inhoudelijk werd de oproep bijgestuurd waardoor er nog meer kansen zijn om van de zomerscholen een sterk verhaal te maken. 

Een eerste kans ligt in de middelenverdeling die gehanteerd wordt. Per project zullen middelen toegekend worden specifiek voor het aanbod (onderwijs- én vrijetijdsaanbod), maar ook voor de regie van een zomerschool.

Hierdoor wordt het nog sterker mogelijk om als lokaal bestuur een coördinerende of faciliterende rol ten aanzien van de zomerscholen op te nemen. Tegelijk kunnen ook bestaande partners een sterkere plaats in het verhaal krijgen.
Dat creëert meteen ook ruimte om leren en vrije tijd veel meer op een evenwaardige manier vorm te geven en te ondersteunen. 

Daarnaast voorziet Vlaanderen ook in de ondersteuning van de begeleiders van de zomerschool. Hiervoor wordt samengewerkt met Schoolmakers. Schoolmakers vertrekt vanuit een brede visie op leren en erkent het belang en de waarde van vrije tijd. Voor alle betrokken partners zal deze ondersteuning dus betekenisvol (kunnen) zijn. 

Bataljong als belangenbehartiger

De zomerscholen werden vanuit een onderwijslogica gelanceerd en behelzen daardoor heel wat kansen én valkuilen. Samen met enkele van onze partnerorganisaties gingen we hierrond aan de slag in functie van sterk beleid voor jonge inwoners.

• We uitten onze bezorgdheden over die valkuilen vorig jaar al via het opiniestuk 'Zomerschool als toveroplossing' op sociaal.net. 
• Ook na de eerste editie van de zomerscholen bleef het gevoel bestaan dat het een dubbel verhaal is. De zomerscholen kunnen een mooie kans zijn om rond informeel leren, talentontwikkeling, zelfvertrouwen, ontdekking,… aan de slag te gaan, maar bedreigen ook het recht op vrije tijd en ontspanning wanneer het onderwijs-didactische voorop komt te staan. En ook de verhouding tot het andere zomeraanbod moet mee in beeld gehouden worden. 
• Bataljong staat uiteraard niet alleen in deze positie. In maart 2021 bezorgde Bataljong samen met de Vlaamse Jeugdraad (als belangenbehartiger van kinderen en jongeren) een standpuntennota aan de kabinetten van Onderwijs, Jeugd, Cultuur en Sport. Dit standpunt kan je hier nalezen. VDS en De Ambrassade vertaalden dit ook naar hun eigen doelgroep. 
• Samen met VDS en De Ambrassade gingen we in gesprek met het kabinet Onderwijs en konden we op de laatste draftversie van de oproep feedback geven. Van onze suggesties werd slechts een deel meegenomen. De vraag naar participatie van kinderen en jongeren en de vraag naar een meer evenwaardige positie van het vrijetijdsluik werd in de oproep niet gehonoreerd.

2. Zomerscholen: projectoproep 2022

Financiering door Vlaanderen

Ook in 2022 volgde een projectoproep voor zomerscholen, de uiterste indiendatum voor deze projectoproep was 30 mei 2022. Hier lees je de volledige oproep nogmaals na. 

Wijzigingen ten opzichte van 2021

• Zomerscholen staan nu ook open voor kleuters en leerlingen die leerplichtig zijn, ook als zij nog niet zijn ingeschreven in een basis- of secundaire school (bijv. omdat ze huisonderwijs volgen of recent in het land zijn aangekomen). 
• Voor het buitengewoon onderwijs kan een zomerschool ook voor 5 volle of 10 halve dagen georganiseerd worden mits motivatie in de aanvraag. 
• Na goedkeuring krijg je een voorschot van 50% van de aangevraagde subsidie.

Lokaal bestuur regisseert

We zijn er van overtuigd dat wanneer de zomerscholen vorm krijgen als samenspel tussen het recht op vrije tijd en het recht op leren, dat het een betekenisvol aanbod kan zijn voor kinderen en jongeren.  

Als lokaal bestuur kan je hier een regierol in opnemen. Je kan de juiste organisaties met elkaar verbinden en ondersteunen vanuit het recht op vrije tijd én het recht op leren. 

Daarom geven we hieronder enkele tips en inspirerende voorbeelden mee om van de zomerscholen een succesvol vrijetijdsverhaal te maken. We belichten tot slot de kansen die wij zien in de projectoproep om werk te maken van betekenisvolle zomerscholen. 

2. Onze aanbevelingen: een goede zomerschool...

…zet in op een samenspel van leren en vrije tijd 

De zomerschool wordt georganiseerd in de zomervakantie – die grotendeels en voor het merendeel het ‘domein’ is van de vrijetijd(saanbieders). Er lijkt dus een bijzonder grote spanning te staan op de relatie tussen de zomerschool en het vakantiegegeven, zeker wanneer remediëring van leerachterstand het leidend motief is. Maar dat hoeft niet per se zo te zijn. 

Recht op rust, vrije tijd, spel en ontspanning 

De (zomer)vakantie als periode van rust, van vrij in te vullen tijd, van spel en ontdekking is essentieel voor kinderen en jongeren om terug te kunnen opladen. Daarin verschillen kinderen en jongeren niet zoveel van volwassenen. Ook zij hebben rust en vrije tijd nodig om de batterijen op te laden. 

Die noodzaak tot rustmomenten is zo essentieel en groot dat ze vertaald werd naar een rechtenkader. Zo hebben werknemers en ambtenaren recht op vakantie (gebaseerd op geleverde prestaties), zijn er verschillende vormen van tijdskrediet uitgewerkt,… Ook in het Kinderrechtenverdrag werd vrije tijd als recht opgenomen, samen met het recht op rust en het recht op vrijwillige deelname aan recreatieve en culturele of artistieke activiteiten (artikel 31). 

Het is dus belangrijk dat we dat recht op en belang van rustperiodes blijven bewaken, zeker in een meritocratische samenleving waarin individuele prestaties hoog aangeschreven staan. 

Recht op leren en ontplooiing 

Tegelijk is er het recht op leren, op ontplooiing. In Vlaanderen wordt dit in eerste instantie opgenomen via het onderwijssysteem. Leren is echter breder dan wat er binnen het formele onderwijs tot stand komt. Ook non-formeel en informeel wordt veel bijgeleerd. En die soorten leerprocessen komen bijzonder veel aan bod binnen de vrijetijdsbesteding. Ook tijdens vakanties kan er geleerd worden, of het nu in een sportkamp is, als animator op het speelplein of door in de tuin toch eindelijk dat jongleren onder de knie te krijgen. 

Spelen ís immers ontdekken en leren. Vrije tijd en leren hoeven dus niet lijnrecht tegenover elkaar te staan. Ze kunnen zelfs goed hand in hand gaan. Talentateliers, Brede scholen, inleefstages, animatorencursussen,… allen maken ze de brug. 

Spelen en leren, leren en spelen – het kan én moet beide zijn 

Ook voor de zomerscholen geldt dat leren vanuit een non-formeel kader kan vormgegeven worden. Dat wil niet zeggen dat het leren aan het toeval wordt overgelaten, wel dat er vanuit een vrijetijdskader gewerkt wordt. Omgekeerd moet het vrijetijdsluik in een zomerschool meer zijn dan wat ontspannende activiteitjes die tussendoor geprogrammeerd worden.  

De zomerschool geeft net door die andere aanpak en insteek ook de kans aan kinderen en jongeren op succeservaring, op andere vormen van relatieopbouw met volwassenen en op heel andere onderlinge interacties. 

Onze tips

• Zet in de zomerschool in op non-formeel en informeel leren. 
• Formuleer gerust leerdoelen, maar koppel deze los van prestaties/resultaten en kies voor een evenwicht in attitudes, vaardigheden en kennis. 
• Erken de waarde en het belang van kwalitatieve vrijetijdsbesteding (al dan niet in georganiseerd verband) 
• Ga voor een geïntegreerd verhaal waarin vrije tijd en leren onderling verweven zitten. 
• Breng partners uit verschillende sectoren ook samen op elkaars domein: laat de zomerschool ook voor hen een leerervaring zijn. 
• Vertrek vanuit wat betekenisvol is voor kinderen en jongeren zelf (zie ook verder). 

Praktijkvoorbeeld: In Hechtel-Eksel werd in een eerste week ingezet op taal, de tweede week op STEM. Er werd samengewerkt met Kind en Taal en de wetenschapsacademie. In de namiddag werd tijd gemaakt voor spel en sport, samen met de sportdienst. Er werd ingezet op kinderen die weinig toegang hadden tot digitaal leren, die anders zouden uitvallen.

In Mechelen ging de zomerschool - onder de naam 'Talent krijgt Zomerkans' - door op diverse plaatsen, van het Predikheren over Technopolis tot de Arcologe in het stadion van KV Mechelen. Niet alleen prikkelend voor de deelnemende jongeren, ook voor de begeleiders, zo bleek.
 

... wordt beleidsmatig aangestuurd vanuit de brede jeugdreflex

Verachtert et al. (2020) brachten de zomerscholen 2020 in kaart. Daaruit blijkt dat ongeveer de helft van de zomerscholen die middelen via de projectoproep kregen, aangevraagd werd door een lokaal bestuur (=69 van de 138). Dat zoveel lokale besturen kansen zien in de zomerscholen, biedt mogelijkheden om van de zomerschool een verhaal te maken dat, zoals hierboven aangehaald, het recht op leren met het recht op vrije tijd kan verbinden. 

Regisseren vanuit een gedeeld verhaal

Als lokaal bestuur zit je in de ideale positie om van de zomerschool een gedeeld verhaal te maken, waarin verschillende lokale actoren betrokken zijn, waarbij verschillende expertises samen gebracht worden, om de complementariteit met het ander zomeraanbod te bewaken,… kortom om ook hier de regierol op te nemen. En dit steeds vanuit het perspectief van kinderen en jongeren. 

Onze tips

Omdat vrije tijd en onderwijs twee eigen expertisedomeinen zijn met vaak eigen sectorale en beleidsmatige logica’s, is het essentieel om die regierol van bij de start in tandem vorm te geven en uit te voeren.  

• Zoek binnen het lokaal bestuur één (of meer) ‘sparring partner(s)’ die mee de schouders onder dit verhaal zet(ten). Denk aan de diensten vrije tijd, onderwijs, welzijn,… Kies bewust voor sparring partners buiten de eigen dienst/sector, net om die verschillende expertises mee aan boord te hebben. 
• Zet het belang van kinderen en jongeren steeds centraal in de samenwerking en de organisatie van zomerscholen. Voor hen doe je het immers. 
• Bepaal van bij de start gezamenlijk het doel van de zomerschool. Welke impact wil je hebben? Wat wil je bereiken? Vertrek van daaruit om acties uit te werken en te evalueren. 
  Focus op de regie van het aanbod, niet zozeer op het zelf organiseren of programmeren. Zet partners in op hun sterktes en stimuleer onderlinge samenwerking. 
• Probeer partners uit hun vertrouwde kaders te halen en ze van elkaar te doen leren. Zet maximaal in op de evenwaardige verbinding van het recht op leren en het recht op vrije tijd. 
• Durf op je bek gaan, tegen de muur te lopen. Geïntegreerd samenwerken vanuit een brede jeugdreflex vraagt tijd en energie. Durf te experimenteren en bij te sturen. 

Praktijkvoorbeeld: in Duffel kwam de zomerschool tot stand door een samenwerking tussen de brugfiguur, de verschillende scholen en zorgleerkrachten, de schepen van onderwijs, de jeugddienst, Sport it vzw, het cultureel centrum en de bibliotheek. Die laatste zorgde bijvoorbeeld voor boekenpakketten die tijdens de vrije momenten beschikbaar waren.

… betrekt kinderen en jongeren bij de voorbereiding, uitvoering en evaluatie

Voor én met kinderen en jongeren

Vele zomerscholen in 2020 werden opgezet voor kinderen en jongeren. En daarbij werd al eens vergeten om dit ook mét hen te doen. 

En toch is het ook hier essentieel om wel mét kinderen en jongeren aan de slag te gaan. Het gaat immers over hoe we een deel van hun vrije tijd op zo’n manier kunnen invullen dat ze dingen leren en ontdekken. Je kan kinderen en jongeren niet verplichten plezier te hebben noch om iets duurzaams te doen met de aangeboden ‘leerstof’. Beide vragen een intrinsieke motivatie én dus een aanbod dat door kinderen en jongeren zélf als betekenisvol wordt ervaren. 

Die betekenisvolheid creëer je maar door van bij de start de kinderen en jongeren waarvoor je werkt mee te betrekken in wat je aan het uitwerken bent. Bovendien is participatie een (kinder)recht en dus een essentiële bouwsteen voor goed beleid en goed aanbod.  

Onze tips

Betrek hen van bij het uitwerken van het idee, laat hen doorheen de zomerschool mee de richting bepalen en luister naar hoe zij de verschillende aspecten ervaren hebben. Zorg dat de evaluatie niet alleen beperkt is tot wat ze bijgeleerd hebben, maar ook hoe ze bepaalde zaken ervaren hebben.  

• Beschouw kinderen en jongeren als evenwaardige partners in dit verhaal 
• Vertrek vanuit de vraag wat betekenisvol is voor kinderen en jongeren zelf. 
• Betrek kinderen en jongeren van bij de voorbereiding – laat hen zelfs mee de leerdoelen bepalen 
• Voorzie ruimte tijdens de zomerschool om thema’s, werkvormen, ideeën samen met hen uit te werken of bij te sturen 
• Evalueer niet enkel de leercurve van de kinderen en jongeren, maar laat hen ook de zomerschool zelf evalueren. 

Praktijkvoorbeeld: In Maldegem was er geen tijd om kinderen te betrekken bij de voorbereiding. Maar dat werd ruimschoots goed gemaakt van zodra de zomerschool startte. De begeleiders namen de tijd om de kinderen en hun noden te leren kennen en om de inhoud daaraan aan te passen. Voor de evaluatie werkten ze met het kindvolgsysteemportret. Hierbij kon elk kind aangeven hoe hij/zij zich voelt en wat hij/zij leuk en minder leuk vond.

In Hechtel-Eksel werd de kinderraad betrokken bij de voorbereiding van de zomerschool. De insteken taal en STEM waren door de Kinderraad naar voor geschoven als belangrijk. De kinderraad benadrukte zelf ook dat de zomerschool in de vakantie ligt en dus vooral leuk moet zijn en niet schools mag aanvoelen.

… benut de expertise en sterktes van bestaande initiatieven 

De subsidies voor de zomerscholen zijn een relatief nieuw gegeven. Maar dat wil niet zeggen dat er de voorbije jaren niet werd ingezet op dat non-formeel en informeel leren. Heel wat partners, zowel uit de vrije tijd als uit het onderwijs, hebben gelijkaardige initiatieven opgezet, uitgetest, bijgestuurd,… Ga in de eigen context op zoek naar die partners en naar die expertise. Geef die een plaats in het verhaal en erken hen in hun ervaring en expertise.  

De zomerschool is geen toveroplossing

De zomerschool is een manier om in de vakantieperiode een betekenisvol aanbod te voorzien dat leren en vrije tijd met elkaar verbindt. Het wordt nu ook in media vaak gezien als dé manier om leerachterstanden op te halen en daarbij focust men op de kwetsbare groepen. 
Maar net als bij heel wat ander aanbod geldt dat een zomerschool door sommigen wel en door anderen minder betekenisvol wordt ervaren, dat de aanpak voor sommigen wel aansluit bij de noden en voor anderen dan weer helemaal niet bijdraagt aan een positieve beleving.

Een zomerschool kan maar werken als het deel is van een breder verhaal, zowel langs onderwijskant als op vlak van vrije tijd. Op die manier wordt niet alleen mogelijk dat er voor een brede groep kinderen en jongeren een betekenisvol aanbod wordt gecreëerd, maar vermijden we ook dat kinderen en jongeren gestigmatiseerd worden omdat ze toegeleid worden naar een zomerschool of dat kinderen en jongeren, door een gebrek aan plaatsen, geen toegang vinden tot betekenisvol aanbod. 

Complementariteit met ander zomeraanbod

Bekijk dus hoe een nieuwe zomerschool complementair kan zijn aan bestaande initiatieven in de zomervakantie. Als er al sterk op taal wordt ingezet, is een STEM-academie misschien een zinvollere aanvulling in de gemeente. En als er een uitgebreid en goedgekend sportaanbod is, kan de zomerschool net een kans zijn om met cultuuraanbieders in zee te gaan.  

Onze tips

Als lokaal bestuur kan je hier dus een verbindende en herverdelende rol in opnemen, door volop in te zetten op de regie van het jeugdaanbod.  

• Breng in beeld wie er wat organiseert tijdens de zomermaanden en bekijk ook de talenten van elke organisaties. Wie zet zich in voor wat? Welke meerwaarde of nieuwe insteek brengen ze mee in het verhaal? Dit kan een extra uitgangspunt zijn voor de samenstelling van je zomerschool. 
• Maak actief connectie met partners die een zinvolle bijdrage kunnen leveren in het zomerschoolverhaal en maak ook de reflex hoe het zomerschoolverhaal voor hen een zinvolle bijdrage kan zijn.
• Versterk bestaande expertise eerder dan zelf het warm water opnieuw uit te vinden. Erken partners ook in die expertise, of die nu binnen onderwijs, vrijetijd, welzijn,... ligt.
   
• Denk na over wie welke kinderen en jongeren bereikt. Voor welke groep kan de zomerschool het meeste verschil maken?  Ga na wie er reeds gebruik maakt van je aanbod, welke kinderen en jongeren mis je nog? Wat zijn hun noden? 
  Ga ook na waarom je bepaalde kinderen en jongeren niet bereikt. Wat is er nodig om hen wel aan boord te krijgen? Bevraag of betrek diegenen waarover het gaat.
   
• Denk tijdig aan communicatie en draagvlak van dit verhaal. Zowel met betrokken diensten, organisaties, politiek als burgers. Besteed in die communicatie voldoende aandacht aan representativiteit en diversiteit. Vermijd zoveel mogelijk om met stereotiepe en stigmatiserende beelden en taal te werken.

Praktijkvoorbeeld: In Kinrooi werden ervaren begeleiders uit hun doepas- en speelpleinwerkingsploegen ingeschakeld. Daarnaast werd samengewerkt met externe organisaties om samen het aanbod uit te werken en in te vullen. Daarnaast werd uiteraard met de lokale scholen samengewerkt.

In Maldegem werd de link gelegd naar de huiswerkklas die ook doorheen het jaar georganiseerd werd. Die kinderen werden vlot doorverwezen en men kon al een goede inschatting maken van de noden en competenties van deze kinderen. Daarnaast werden jobstudenten uit een lerarenopleiding ingeschakeld en ook bij de vrijwilligers waren leerkrachten aanwezig. 
 

… vertaalt geleerde lessen naar ‘regulier’ onderwijs- en vrijetijdsaanbod 

Zomerschool als kans om te experimenteren

De zomerscholen zijn een relatief nieuw concept, ook al zijn er heel wat andere initiatieven die op non-formeel leren inzetten. Daardoor bieden de zomerscholen enorm veel kansen om te experimenteren, dingen uit te testen en dus zelf heel wat bij te leren. Als de zomerscholen voldoende inzetten op die brug tussen vrije tijd en onderwijs, kunnen deze experimenten naar beide velden waardevolle inzichten opleveren. Maak daarom zowel doorheen de zomer(school) als nadien tijd te maken om geleerde lessen expliciet te maken, om te zetten naar mogelijke acties voor beleid en in gesprek te gaan met die partners die hiermee aan de slag kunnen. 

Onze tips

• Durf te experimenteren met en in de zomerscholen 
• Focus niet enkel op het leren van de kinderen en jongeren, maar zie het ook voor de stakeholders en het beleid als leerkans 
• Maak actief en bewust tijd om geleerde lessen om te zetten naar beleid en praktijk.  
• Zet in op ‘mooie’ en heldere communicatie via filmpjes, beeldmateriaal,… 
• Breek in op overlegmomenten: probeer het thema op de agenda te zetten 
• Breng stakeholders naar de zomerschool en omgekeerd 

Praktijkvoorbeeld: in Zoutleeuw groeide de zomerschool uit tot een vast vakantie-aanbod van taalkampjes. Tijdens deze taalkampjes richten de begeleiders zich op het spelend omgaan met taal. Dit doen we aan de hand van het schrijven van gedichten, voorleesmomenten, in elkaar steken van toneelstukken, taalwedstrijden,… 

In Hechtel-Eksel werd na de zomerschool beslist om via de bib uitleen-tablets te voorzien. Gezinnen in quarantaine worden voorzien van laptops om digitaal leren te ondersteunen. Aan de onderwijspartners werd een verslag bezorgd over de deelnemers. Er zit een duidelijke focus op welbevinden in de acties die opgezet worden. Ondanks een aantal spanningen rond de zomerscholen tussen onderwijspartners en vrijetijdspartners, is wel het besef gegroeid dat de strijd tegen het uitvallen van leerlingen, een strijd is die we samen moeten voeren.

3. Uitwisselmoment zomerscholen

Op maandag 17 mei 2021 (14u30-16u30) organiseerden wij een uitwisselmoment voor lokale besturen over de organisatie en ondersteuning van zomerscholen. Dit moment is voorbij.