Spelregels verkiezingen 2024

Spelregels verkiezingen 2024

2024 wordt een druk verkiezingsjaar! In één jaar trekken we twee keer naar de stembus: voor Vlaamse, federale, Europese, provinciale en gemeenteraadsverkiezingen. En om het nog een stukje complexer te maken, zijn de spelregels niet altijd dezelfde. Zo is er opkomstplicht voor de Vlaamse, federale en Europese verkiezingen en stemrecht voor de provinciale en lokale verkiezingen. Wat verandert er precies en wat zijn de verschillen?

Zoek je een snel overzicht? Bekijk even het schema hieronder. Zoek je meer uitleg? Lees dan zeker verder.

Vlaamse en federale verkiezingen (9 juni 2024)

Voor de Vlaamse en federale verkiezingen verandert er niets ten opzichte van de vorige verkiezingen. Wat betekent dit dan?

• Er geldt nog steeds opkomstplicht. Dat wil zeggen dat elke stemgerechtigde burger vanaf 18 jaar moet deelnemen aan de verkiezingen. Dit betekent: zich begeven naar het stemlokaal, het stemhokje binnentreden, een stem uitbrengen (kan ook blanco zijn), het stemhokje verlaten en het stembiljet in de stembus stoppen.
• Er geldt geen stemrecht voor 16- en 17-jarigen.

Europese verkiezingen (9 juni 2024)

Gelijktijdig met de Vlaamse en federale, vinden er in mei 2024 Europese verkiezingen plaats. Hiervoor gelden bijna dezelfde regels (bv. opkomstplicht), met één grote uitzondering: tijdens de Europese verkiezingen moeten ook 16- en 17-jarigen hun stem uitbrengen. Dit is een historische wijziging. Eerst was er enkel sprake van stemrecht voor 16- en 17-jarigen, maar na een arrest van het Grondwettelijk Hof veranderde dit in opkomstplicht.

Lokale en provinciale verkiezingen (13 oktober 2024)

In 2021 besliste de Vlaamse Regering verschillende decreten te wijzigen met het oog op het versterken en moderniseren van de lokale democratieën. Wat zijn de belangrijkste wijzigingen voor de lokale en provinciale verkiezingen in 2024?

Stemrecht vervangt opkomstplicht

De opkomstplicht hield in dat elke stemgerechtigde burger in België moest deelnemen aan de verkiezingen. Vanaf 2024 geldt er voor lokale verkiezingen stemrecht in plaats van opkomstplicht. Je bent dus niet langer verplicht om deel te nemen aan die verkiezingen.

De burgemeester zal de stemmenkampioen van de grootste partij zijn

Vanaf 2024 wordt de kandidaat met de meeste voorkeurstemmen in de grootste partij van de coalitie automatisch burgemeester. Dit is op zich geen grote verandering, want vandaag de dag is het bijna altijd de populairste kandidaat van de grootste fractie die de sjerp claimt. Het wordt nu wel moeilijker om tijdens de legislatuur de sjerp door te geven aan een mogelijke opvolger.

Een andere verandering is het initiatiefrecht van de stemmenkampioen van de grootste partij. Dat recht geeft de stemmenkampioen tijd om gedurende twee weken na de verkiezingsdag een coalitie te proberen vormen. Na die veertien dagen gaat de fakkel over naar de op een na grootste partij om een poging te wagen.

Geen herverdeling van lijststemmen meer

Ook de lijststem zal in 2024 niet meer bestaan tijdens de lokale verkiezingen. De lijststem is het bolletje bovenaan een kieslijst dat de kiezer aanvinkt als die akkoord gaat met de volgorde van de kandidaten op de lijst. Volgens een complex systeem zorgde de lijststem ervoor dat vooral de eerste kandidaten op de lijst zeker voldoende stemmen kregen om verkozen te geraken.

Je zal de komende verkiezingen nog steeds bovenaan de lijst een bolletje kunnen kleuren, maar dit telt dan enkel nog als een stem voor de partij. De plaats op de lijst van de partij zal kandidaten dus niet langer een voorsprong opleveren. Om een zitje in de gemeenteraad te verkrijgen, zullen alleen voorkeurstemmen nog geteld worden.

Nieuwe gemeenteraad begin december 2024 geïnstalleerd

Terwijl vroeger de nieuwe gemeenteraad begin januari van het eerste jaar van de nieuwe legislatuur geïnstalleerd werd, zal de installatievergadering nu al begin december 2024 plaatsvinden. Dit geeft de verkozenen dus minder tijd om een nieuw gemeentebestuur te vormen.